POCZĄTKI PETYCJI

Początki petycji dla wszystkich, także dla insp. UDS-ów – w tym do Parlamentu UE.

Spis treści:

I. Pochodzenie petycji.

II. Źródłosłów petycji na kontynencie europejskim.

III. Wolnościowy aspekt petycji.

IV. Znaczenie petycji.

V. Petycja a prawo petycji.

VI. Kształtowanie się prawa petycji na przykładzie wybranych państw niedemokratycznych.

VII. Kształtowanie się prawa petycji na przykładzie wybranych państw demokratycznych.

=================================================================

I. Pochodzenie petycji.

Tradycja wyjazdu ze skargą do cesarza na sprzedajnych i okrutnych urzędników ma np. w Chinach co najmniej 2 tys. lat. Składanie petycji to jedno z nielicznych praw, jakie od zawsze przysługiwały Chińczykom wobec wszechmocnej władzy.¹

 

II. Źródłosłów petycji.

Jednak w analizie przedmiotowego zagadnienia chciałbym się skupić na kręgu kultury europejskiej, gdzie należy zacząć od ustalenia pochodzenia słowa „petycja”. Słowo to posiada – podobnie jak wiele innych stosowanych w naukach z zakresu prawa, administracji, filozofii i polityki pojęć – bezsprzecznie pochodzenie łacińskie (Lacjum).² W związku z powyższym należy przyjąć, że zjawisko społeczne opisane tym właśnie słowem „petitio”, występowało już w okresie VI – IV wieku p.n.e., tj. w okresie ukształtowania się i występowania języka łacińskiego³.

 

III. Wolnościowy aspekt petycji.

Tak więc możemy przyjąć, że w ramach utrwalonego zwyczaju w okresie VI – IV w. p.n.e. ówczesne prawo do petycji posiadało pewne elementy związane z „wolnościowym aspektem” tego prawa, przejawiający się w jednej z dwóch form lub w obu tych formach łącznie. Tymi formami są:

• niestosowanie negatywnych konsekwencji wobec osób wnoszących petycję,

• roszczenie autora o zbadanie sprawy i otrzymanie odpowiedzi z wyjaśnieniem.⁴

Występowanie pierwszej z tych form ilustruje w pewnym zakresie już „Iliada” Homera (VIII wiek p.n.e.)⁵, w której mamy do czynienia z pierwszym, tak pięknie opisanym przypadkiem petycji.⁶ W Iliadzie zwycięzcy Grecy są uosobieniem władzy. Pastwienie się nad ciałem zabitego Hektora, to element nagannego zachowania się władzy. Z tego punktu widzenia, zachowanie się Priama możemy zakwalifikować do ówcześnie rozumianej petycji indywidualnej. Powyższa interpretacja koresponduje z definicją petycji autorstwa B. Banaszaka, M. Jabłońskiego, tj. „…uprawnienie jednostki (…) do przekazania organom władzy (…) pewnych informacji, które w założeniu mają wpłynąć na podjęcie przez te organy działań pożądanych z punktu widzenia wnoszącego.”⁷

Instytucję podobną dzisiejszej petycji odnajdujemy także w tekstach źródłowych demokracji ateńskiej, gdzie Arystoteles (384 – 322 p.n.e.)⁸ przedstawia program zwykłych zgromadzeń ludowych, będących obowiązkowymi dla wszystkich obywateli Aten i odbywających się wówczas w czasie jednej dziesiątej roku od ponad stu lat. „…Drugie zgromadzenie przeznaczone jest na rozpatrzenie próśb. Każdy obywatel wedle woli może na znak prośby złożyć gałązkę i przedstawić ludowi sprawę, jaką zechce, czy to osobistą, czy publiczną.”⁹ Należy zauważyć, że opisany przykład ilustruje już „prawo petycji”, gdzie wcześniejszemu zwyczajowi nadano formę „złożenie gałązki” wraz z gwarancjami wysłuchania i udzielenia odpowiedzi na następnym zgromadzeniu ludowym, przy niestosowaniu negatywnych konsekwencji wobec wnoszącego petycję.

„Petitio” znaczyło u Rzymian zarówno „atak”, jak również „atak przed sądem” i w końcu – co najbardziej odpowiada naszej definicji – „proszenie, upraszanie, prawo do roszczeń”.¹⁰ Analizując ustrój republiki rzymskiej (III – I wiek p.n.e.) stwierdzić należy, że przejęli oni od starożytnych Greków instytucję „zgromadzenia”, dla którego były zarezerwowane podstawowe decyzje w zakresie wojny i pokoju, wybierania urzędników, uchwalania prawa. Przyjąć więc możemy, że funkcjonowały podobne instytucje, w tym możliwość przedstawienia sprawy osobistej lub publicznej. Podobne stanowisko prezentuje Julia Tazbirowa i Ewa Wipszycka „Historia – Starożytność” pisząc o zgromadzeniach „(…), gdy jednak przyszło do rozstrzygania spraw rzeczywiście ważnych i poruszających ogół obywateli, potrafiły one niejednokrotnie podejmować decyzje niezależne”¹¹ od urzędników, którym przysługiwało prawo inicjatywy ustawodawczej.

Wydaje się więc, że wywodzenie petycji tylko ze „średniowiecznego przywileju bezpośredniego zwracania się do monarchy z różnego rodzaju prośbami oraz skargami na działalność podległych urzędów”¹² jest umiejscowieniem zbyt późnym w odniesieniu do czasu, gdy zjawisko to zaczęło występować. Niewątpliwie jednak uznać należy, że pod koniec średniowiecza doszło do pierwszych prób sformalizowania tej instytucji, jaką była ówczesna petycja. Przyczynił się do tego także rozwój parlamentaryzmu, w tym angielskiego, gdzie w XIV wieku wykształcił się redress of grievances, czyli formalny środek prawny przysługujący jednostce w celu zwrócenia się do parlamentu w sposób zgodny z common law. Powstały również służące inicjowaniu działalności prawotwórczej w niektórych dziedzinach (np. komunalnej) private petitions. Petycja można było kierować także do króla¹³ i począwszy od początków jej stosowania miała generalnie charakter środka służącego tylko do ochrony interesów podmiotu z nią występującego.

IV. Znaczenie petycji.

„Od najdawniejszych czasów rządzeni przekazywali rządzącym swoje skargi osobiste lub uwagi o charakterze ogólnym. Było to często ryzykowne i mogły ich spotkać z tego powodu represje, nie wyłączając nawet skazania na śmierć.”¹⁴ Ilustracją tego są fragmenty mowy Jana Bażyńskiego, Przywódcy Związku Pruskiego do Kazimierza Jagiellończyka cyt. „Komturowie i posiadacze zamków nie sromali się, (…) zabierać nam dobra i majątki, żony w oczach mężów i córki wobec rodziców porywać, na pastwę swoich lubieżnych chuci. A tym, którzy się na takie krzywdy uskarżali (…) zdejmowano głowy albo wydzierano mienie.”¹⁵

Podobne zagrożenie istniało pod rządami Hitlera po roku 1933, gdy zniesiono prawo składania petycji. Petentom groziły represje sądowe.¹⁶

Zagrożenia takie funkcjonowały także w okresie tzw. „realnego socjalizmu”, z różnym nasileniem w odniesieniu do poszczególnych państw Europy Środowo-Wschodniej. Choć nasz kraj pozytywnie wyróżniał się w ówczesnym „obozie państw socjalistycznych” skalą i natężeniem stosowanych represji, to jednak w okresie tym prawo petycji „nie służyło (…) ochronie interesów jednostki, ponieważ często autorów odwołań i zażaleń spotykały represje.”¹⁷ Represje te spowodowane były próbami utrzymania status quo i niechęcią do jakichkolwiek zmian.

Współcześnie, w ustrojach demokratycznych składanie petycji nie rodzi negatywnych konsekwencji a instytucje państwa oraz instytucje międzynarodowe i ponadnarodowe wspomagają obywateli, poprzez „ułatwianie składania petycji i zapewnienie ich właściwego rozpatrywania¹⁸.

Wśród przyczyn, dla których obecnie tak dużą rolę przypisujemy petycji, Bogusław Banaszak wymienia następujące przesłanki¹⁹:

1. wyrażone w petycjach poglądy jednostki pozwalają organom państwowym zaznajomić się z opiniami społeczeństwa, a informacje uzyskane tą drogą mogą odegrać dużą rolę w procesie podejmowania przez nie decyzji;

2. w przypadku, gdy przedmiotem petycji są sprawy natury politycznej, służą stymulowaniu politycznej aktywności, podnoszeniu stopnia świadomości politycznej osób występujących z nimi i włączeniu obywateli do współrządzenia państwem;

3. jest środkiem dochodzenia pełnej realizacji wszystkich pozostałych konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności.

Zakładając, że petycje mogą dotyczyć także innych podmiotów niż organy państwowe, tj. np. współczesnych instytucji samorządowych, przesłanki w ppkt „a” należy rozszerzyć o organy samorządowe i inne organy władzy publicznej oraz organizacje i instytucje społeczne w ramach zadań im zleconych z zakresu administracji publicznej.

Powyższe ilustruje wagę tego zagadnienia, tak z punktu widzenia rządzonych (obywateli), jak i rządzących (władz) w najszerszym tego słowa znaczeniu (od zgromadzeń ludowych w demokracji ateńskiej, poprzez właścicieli niewolników, cesarzy rzymskich oraz władców absolutnych i autorytarnych do władz wykonawczych współczesnych demokracji.

5. Petycja a prawo petycji.

Pierwotne zachowania członków społeczeństwa wyznaczone (kontrolowane) były przez normy moralne i obyczajowe, znane pod ogólnym pojęciem zwyczaju (normy obyczajowej).

O obowiązywaniu norm obyczajowych mówimy „mając na myśli fakt powszechnego w pewnym środowisku przestrzegania pewnych wzorów zachowania, siłą społecznego nawyku uznawanych za wiążące.”²⁰ Takim prastarym zwyczajem była możliwość składania petycji. Stronami tego obyczaju byli poddani i rządzący (w szerokim tego słowa znaczeniu).

Bazując na definicji „prawa petycji” autorstwa Bogusława Banaszaka „ (…) przekazanie organom władzy państwowej pewnych informacji z zamiarem spowodowania podjęcia przez te organy działań pożądanych z punktu widzenia podmiotu zwracającego się do nich.”²¹, i:

• wprowadzając między słowa „organom władzy” wyraz „jakiejkolwiek”,
• eliminując z tej definicji słowo „państwowej”

uzyskujemy uniwersalną definicję zwyczaju petycji (nie „prawa petycji”), której brzmienie jest następujące: przekazanie organom jakiejkolwiek władzy pewnych informacji z zamiarem spowodowania podjęcia przez te organy działań pożądanych z punktu widzenia podmiotu zwracającego się do nich. Za jakąkolwiek władzę uznać w tym kontekście należy wszystkich tych, którzy sprawują zwierzchność nad przebywającym na danym obszarze, począwszy od właściciela niewolników, po przywódcę rodu, poprzez pana feudalnego, do poszczególnych organów władzy państwowej.

Zgodnie z kryterium podmiotowym, w przypadku zwyczajowej petycji będziemy mieli do czynienia z petycjami indywidualnymi, składanymi w imieniu konkretnej osoby oraz zbiorowymi (np. członkowie Związku Pruskiego, rajcowie miejscy, dworzanie, jak w niżej przytoczonych przypadkach oraz zrzeszenia kupieckie, mieszkańcy wsi, itp.).

Petycjami wedle tej definicji będą więc np.:

– skarga ustna i pisemna, indywidualna lub zbiorowa na postępowanie urzędników,²²

6. • wniosek indywidualny lub zbiorowy, ustny lub pisemny np. o zmniejszenie obciążeń finansowych (podatkowych),²³

   • prośba np. o zamianę zbyt surowego wyroku sądu na łagodniejszy,²⁴

   • inne uwagi o zróżnicowanym charakterze co do istoty i stopnia szczegółowości²⁵.

O „prawie petycji” będziemy mówili wówczas, gdy:

6. • nastąpi proces formalizacji zwyczaju petycji,

   • obowiązywanie prawa petycji zagwarantowane zostanie przez organy państwowe.

Proces formalizowania oznacza, że w drodze aktów prawnych ustala się:

1. zakres praw jednej strony (w tym wypadku obywateli),

2. obowiązków i zadań związanych z danym zagadnieniem strony drugiej (w tym wypadku władzy państwowej), co wprowadza pewien element ładu i porządku oraz umiejscawia odpowiedzialność za realizację problemu będącego przedmiotem formalizowania.

O sformalizowaniu petycji w poszczególnych krajach możemy mówić od momentu uzyskania prawnych gwarancji niestosowania negatywnych konsekwencji wobec osób wnoszących petycję. Zaś ukoronowaniem tego procesu są prawne gwarancje zbadania sprawy i otrzymania odpowiedzi z wyjaśnieniem. W ten sposób o współczesnej petycji mówimy, że posiada „wolnościowy aspekt”.²⁶ Tak więc obowiązujące dzisiaj prawo do petycji to „…uprawnienie jednostki, grupy jednostek lub innego podmiotu prawa do przekazania organom władzy publicznej pewnych informacji, które w założeniu mają wpłynąć na podjęcie przez te organy działań pożądanych z punktu widzenia wnoszącego.”²⁷ Zaś za źródło tego prawa możemy wskazać za prof. Stanisławem Gebethnerem „Prawo petycji ma stary rodowód, wywodzący się jeszcze z angielskiej Ustawy o prawach”²⁸, jednak warte rozważenia jest, czy na wyspy brytyjskie nie trafiło wraz z podbojami legionów rzymskich w 43 r. n.e.

5. Kształtowanie się prawa petycji na przykładzie wybranych państw niedemokratycznych.

Jak wcześniej omówiono, zwyczaj petycji występował na wszystkich etapach rozwoju instytucji państwa. Jednak prawo petycji jest instytucją typową dla demokracji i w swojej czystej postaci nie występowało w państwach niedemokratycznych. Ilustracją tego jest problematyka zagrożenia, jakiego doświadczali składający petycje, a zasygnalizowana w części pt. „Znaczenie petycji”. Generalnie możemy przyjąć, że zagrożenie towarzyszyło wyłącznie tym, którzy składali petycje będąc obywatelami państw niedemokratycznych.²⁹ Problem ten występował w Niemczech hitlerowskich, gdzie prawnicy związani z ruchem narodowo-socjalistycznym, po zniesieniu petycji proponowali nawet piętnowanie uporczywych wnoszących zażalenia jako pieniaczy.³⁰ O „pieniaczach” mówiono także w PRL-u w odniesieniu do tych wszystkich osób, które domagały się jakichkolwiek zmian, czy to przez składanie różnych postulatów, skarg i wniosków, czy też organizując protesty lub strajki. Mianem tym określano m.in. grupy wyłonione z PZPR (tzw. rewizjonistów) wysuwające postulaty modernizacji ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, wspierane przez kontestujących intelektualistów. To właśnie 34 polskich intelektualistów w marcu 1964 r. wystosowało list do premiera. Był to pierwszy zbiorowy protest przeciwko polityce kulturalnej władz PRL, w którym zwracano uwagę na ograniczenia przydziału papieru na drukowanie książek i czasopism, zaostrzenie cenzury prasowej oraz żądano prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji. Po opublikowaniu listu za granicą rozpoczęły szykany wobec jego sygnatariuszy oraz napastliwa kampania propagandowa.³¹ W podobny sposób zakończył się protest Episkopatu Polski i intelektualistów (tzw. „List 59”) w 1975–76 przeciwko zmianom w konstytucji PRL oraz narastaniu napięć społecznych, w którym domagano się m.in. przestrzegania wolności sumienia i praktyk religijnych, prawa do wolności prasy, prawa do zrzeszania się robotników w związki zawodowe, prawa do strajku oraz żądano wolności słowa, nauki i zniesienia cenzury.

Formalna zgoda wielu niedemokratycznych państw, umożliwiające składanie skarg, wniosków, zażaleń, postulatów itp., nie służyła szeroko rozumianym procesom demokratyzacji. W związku z tym, że w ustrojach autorytarnych prawo podporządkowane jest sprawującym władzę, te formalne uprawnienia były fikcją, a autorów korzystających z tego prawa spotykały różnorodne represje, z wyrokami pozbawienia wolności w wyniku politycznych procesów i zagrożeniem życia włącznie.

Należy także podkreślić, że w wielu wypadkach formalne uprawnienia do składania skarg i wniosków służyło za instrument umożliwiający poznanie środowisk kontestujących w celu ich dalszego neutralizowania. Temu także celowi służy powierzenie problematyki rozpatrywania szeroko rozumianych skarg i wniosków organom innym niż merytorycznie usytuowane do załatwienia danej sprawy. Przykładem takiego rozwiązania było w PRL Biuro Listów i Inspekcji KC PZPR.³²

Ponadto zauważyć można, że instytucję petycji udawało się wykorzystać w sytuacji załamania się systemu autorytarnego, czego ilustracją może być postępowanie caratu, osłabionego wojną japońską w Finlandii, o czym pisze Andrzej Gwiżdż cyt.: ‘’na szereg petycji i memoriałów sejmu finlandzkiego car odpowiedział manifestem z dnia 4 XI 1905 r.: „zasługują na naszą uwagę i powinny być urzeczywistnione”. (…) Przywrócona została znowu autonomia Finlandii, anulowano niektóre antykonstytucyjne prawa.’’ ³³

IV. Kształtowanie się prawa petycji na przykładzie wybranych państw demokratycznych.

Kształtowanie się tego prawa w przypadku państw demokratycznych można sprowadzić do czterech etapów.

Etap pierwszy.

Wraz z rozwojem parlamentaryzmu wzrastała rola petycji kierowanych do parlamentu, a traciły na znaczeniu petycje kierowane do sprawujących władzę monarchów. Było to spowodowane zmniejszaniem zakresu władzy królewskiej i rozbudową środków ochrony prawnej jednostki w postępowaniu administracyjnym. Tendencję tę obserwujemy począwszy od XVII wieku w Anglii, gdzie po raz pierwszy potwierdzono prawo poddanych do składania petycji do króla wraz z zakazem jakichkolwiek represji wobec osób z nimi występujących. Prawo to potwierdzone w słynnym Bill of Rights z 1689 r. trwało poprzez wiek XVIII do XIX. W początkowym okresie były to petycje masowe, ważne z politycznego punktu widzenia.³⁴ Według danych Staatslexikon³⁵, w roku 1831 parlament angielski otrzymał 24.492 public petitions.

Etap drugi.

To okres „…gruntownego wprowadzania instytucji petycji do porządków krajowych poszczególnych państw.”³⁶ Ponadto charakteryzuje się stopniową utratą znaczenia petycji parlamentarnych, spowodowaną demokratyzacją prawa wyborczego, rozwojem nowoczesnych partii politycznych i wielkonakładowej prasy. Uniwersalność tej zasady podkreśla jeszcze dodatkowo wskazanie przypadku Anglii, gdzie Izba Gmin w 1817 r. odeszła od przeprowadzania debat plenarnych nad petycjami.³⁷ Posiada jeszcze charakter środka służącego tylko do ochrony interesów podmiotu z nią występującego.

Etap trzeci.

Na tym etapie petycja utraciła charakter środka służącego tylko do ochrony interesów podmiotu z nią występującego. Widoczne jest na przykładzie Stanów Zjednoczonych, gdzie począwszy od XIX „stała się środkiem, za którego pomocą można zadawać pytania organom państwowym, a także starać się inicjować ich działalność w określonej dziedzinie.³⁸

Etap czwarty.

XX wiek charakteryzuje się utratą wcześniejszego znaczenia petycji i zmniejszenia się ich liczby w demokratycznych państwach Zachodu, co wcale jednak nie prowadzi do deprecjacji politycznej i prawnej roli tej instytucji.³⁹ Sytuacja ta wystąpiła z uwagi na:

• wzrost roli i rozwój ilościowy oraz jakościowy środków masowego przekazu (prasa, różnorodne publikacje, radio, tv),

• rozwój innych instytucji ochrony praw i wolności jednostki, np. ombudsman,

• wzrost roli i dynamiczny rozwój środków wzajemnego komunikowania się (np. dostęp do urzędów przez internet , różnorodna telefonia), które przyczyniają się do większej jawności i zmniejszania się przypadków nagannego zachowania się organów władzy publicznej.

Inaczej sytuacja ta przebiega w państwach Europy środkowo-wschodniej, gdzie począwszy od lat 90. państwa te, w odniesieniu do „petycji” są na etapie:

– odbudowy tej instytucji,

• odbudowy i jej modyfikacji (Polska),

• jej kształtowania.

Problematykę tę najpełniej ilustrują następujące i ważne z punktu widzenia naszych rozważań – wybrane według kryterium ważności i pokrewieństwa kulturowego niektórych krajów i obszarów – cezury czasowe:

1302 – 1484 r.

Do uprawnień Stanów Generalnych w okresie feudalnej monarchii stanowej we Francji należało m.in. prawo przedstawiania królowi zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych.⁴⁰

1628 r.

Jednym z najbardziej znanych w historii dokumentów, zaliczanych do angielskich aktów konstytucyjnych jest „Petycja o prawo” Petition of Right. Był to dokument przedstawiony przez angielski parlament Karolowi I. Wnoszący domagali się przestrzegania podstawowych praw obywatelskich. Stawiał postulaty nienakładania nowych podatków bez zgody parlamentu, więzienia kogokolwiek bez podstawy prawnej, rozwiązania sądów wojennych, zabezpieczenia obywateli przed nadużyciami wojska oraz zakazu kwaterowania żołnierzy w domach prywatnych⁴¹.

1689 r.

Angielski Bill of Rights potwierdzał prawo poddanych do składania petycji do króla. Było to spowodowane walkami Stuartów z parlamentem, gdzie królowie starali się ograniczyć prawo petycji wykorzystywane przez ich przeciwników do krytykowania polityki tronu.⁴² Jednocześnie zakazano wyciągania jakichkolwiek konsekwencji względem tych osób, które z niego skorzystały.⁴³

1774

„Deklaracja Praw i Krzywd”, uchwalona 4 lipca 1774 r. w Filadelfii przez I Kongres Kontynentalny. Posiadała charakter petycji do króla angielskiego⁴⁴. Wydana jeszcze przed proklamacją niepodległości, przypominała o niezmiennych prawach jednostki takich jak prawo do życia, wolności i mienia, wyrażania zgody na opodatkowanie, prawa do sądownictwa równych sobie obywateli a nie sędziów królewskich i in. Była aktem poprzedzającym „Deklarację Niepodległości” z 4 lipca 1776 r.

1789 r.

• W USA jest datą pierwszej poprawki (przekazanej Kongresowi Stanów Zjednoczonych do ratyfikacji) zabraniającej Kongresowi stanowienia ustaw ograniczających prawo do składania petycji, skarg i wniosków.⁴⁵ Poprawkę tę uchwalono w 1791 r.

Późniejsze orzeczenie Sądu Najwyższego rozszerzyło zakres adresatów petycji na wszystkie organy państwowe.⁴⁶

• W Niemczech, już w czasach zgromadzeń stanów, ale jeszcze przed rewolucją francuską w roku 1789 r. ustanowiono prawo, które otwierało pojedynczym obywatelom lub ich grupom możliwość bezpośredniego zwrócenia się do przedstawicieli narodu.⁴⁷

• We Francji regulamin Zgromadzenia Narodowego⁴⁸ dopuszczał możliwość osobistego przedkładania petycji Zgromadzeniu.⁴⁹

1791 r.

Konstytucja ówczesnej Francji przewidywała prawo do petycji indywidualnej.⁵⁰ Petycje można było kierować do wszystkich organów konstytucyjnych. Toczony wówczas spór na forum Konstytuanty o to, czy środek ten ma charakter jedynie skargi, czy też służy pobudzaniu aktywności państwa rozstrzygnięto pozytywnie dla obu tych opcji w XIX wieku, wraz z wprowadzeniem petycji zbiorowej.⁵¹

1815 r.

• W Niemczech Południowych, gdy powstawały nowe konstytucje (ok. roku 1815), zaczynało obowiązywać w pojedynczych przypadkach prawo do odwoływania się do stanów, posiadających ze swej strony dostęp do monarchy.

• O dostęp do Bundestagu Związku Niemieckiego (1815 do 66) obywatele mogli starać się jedynie wówczas, gdy ich wnioski dotyczyły problemów prywatnych, a nie publicznych.

• W latach 1820 do 1830 południowoniemieckie zgromadzenia stanów regularnie zajmowały się rozpatrywaniem petycji. Natomiast praktyka pruskich stanów prowincjonalnych nie poszła aż tak daleko.⁵²

1831 r.

W Belgii instytucję petycji wprowadzono do jej konstytucji z dnia 7 lutego 1931 r., w katalogu gwarantowanych praw jednostki, określając m.in. w art. 28, że petycję zbiorową mogą zgłosić wyłącznie władze oficjalnie ustanowione.⁵³

1848 r.

Niemieckie zgromadzenie narodowe obradujące w Kościele św. Pawła we Frankfurcie położyło podwaliny pod obowiązujące dziś prawo składania wniosków: „Każdy Niemiec ma prawo zwrócić się w formie pisemnej do urzędów, organów przedstawicielstwa narodowego i do Reichstagu przedkładając swoje prośby i zażalenia”.⁵⁴

1867 r.

W art. 11 austriackiej Ustawy Konstytucyjnej o Powszechnych Prawach Obywateli wprowadzono prawo petycji, które obowiązywało na wszystkich ziemiach istniejącego w tamtym czasie Cesarstwa austro-węgierskiego.⁵⁵

1871 r.

W Rzeszy Bismarcka nie wymieniono wprawdzie wyraźnie w konstytucji prawa do składania petycji, było ono jednak uznane w praktyce. Reichstag mógł przekazywać skierowane doń i „respektowane przez Radę Związkową petycje kanclerzowi”.⁵⁶

1874 r.

W Szwajcarii do katalogu gwarantowanych praw jednostki wprowadzono instytucję petycji w art. 57 jej konstytucji.⁵⁷

1919 r.

Konstytucja Weimarska ustanowiła prawo do składania petycji na mocy artykułu 126, nadając mu charakter prawa zasadniczego. Przysługiwało ono jedynie Niemcom, z ograniczeniami także dla żołnierzy.⁵⁸

1920 r.

Weszło w życie szereg zawartych po I wojnie światowej traktatów dotyczących ochrony praw mniejszości, w tym traktat z Polską z dnia 28 czerwca 1919r., gdzie zostaliśmy zobowiązani do ochrony interesów mieszkańców różniących się od większości ludności rasą, językiem lub religią. Traktat ten gwarantował mniejszością równość praw obywatelskich, politycznych, swobodę w sferze rozwoju kultury i oświaty. Gwarantem tych postanowień była Liga Narodów⁵⁹. Państwa członkowskie mogły zwracać uwagę Rady Ligi Narodów na przypadki naruszania tych zobowiązań. Wynikłe spory były przekazywane Stałemu Trybunałowi Sprawiedliwości Międzynarodowej. Członkowie mniejszości mieli prawo składania petycji przeciwko państwu zamieszkania rozpatrywanych przez przewodniczącego i dwóch członków Rady Ligi Narodów⁶⁰.

1921 r.

Petycję do polskiej praktyki konstytucyjnej wprowadziła konstytucja marcowa z 1921 r. Art. 107 stanowił: ˝Obywatele mają prawo wnosić pojedynczo lub zbiorowo do wszelkich ciał reprezentacyjnych i władz publicznych państwowych i samorządowych˝.⁶¹

1949 r.

W Niemczech Rada Parlamentarna ponownie uchwaliła prawo do składania petycji i podniosła je do rangi jednego z najbardziej niezaprzeczalnych i podstawowych praw obywatelskich. Artykuł 17 ustawy zasadniczej stanowi:

„Każdy ma prawo zwrócić się indywidualnie lub wspólnie w innymi obywatelami do kompetentnych organów i do zgromadzenia narodowego przedkładając swe prośby lub skargi.”⁶²

1953 r.

W odniesieniu do Unii Europejskiej prawo do petycji zostało przewidziane po raz pierwszy w Regulaminie ówczesnego Zgromadzenia Parlamentarnego Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.⁶³

1975 r.

W końcu tego roku niemieckie prawo do składania petycji zostało wzmocnione. Komisja ds. Petycji, której prace były do tego czasu wymieniane jedynie w regulaminie obrad, otrzymała stałe miejsce w konstytucji. Do ustawy zasadniczej dodano artykuł 45c:

1. Bundestag mianuje Komisję ds. Petycji, której obowiązkiem jest zgodnie z artykułem 17 rozpatrywanie próśb i skarg obywatelskich.
2. Uprawnienia komisji odnośnie badania skarg reguluje prawo federalne.⁶⁴

Komisja ds. Petycji została wyposażona w większe uprawnienia do przygotowywania uchwał dotyczących skarg.⁶⁵

1981 r.

Dokonano zmian w tym Regulaminie ówczesnego Zgromadzenia Parlamentarnego Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, przyznając prawo do petycji obywatelom państw członkowskich Wspólnot Europejskich.

1987 r.

W ramach Parlamentu Europejskiego powołano Komisję ds. Petycji⁶⁶.

1997 r.

Polska Konstytucji z dnia 2 kwietnia, w jej art. 63 umieszczonym w Rozdziale II o Wolnościach, prawach i obowiązkach człowieka i obywatela, w części o Wolnościach i prawach politycznych, umieszczono prawo do petycji.

2000 r.

W dniach 5 i 16 maja 2000 r., w czasie 28 i 34 posiedzeniach Konwentu w Brukseli przyjęto Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Draft Charter of Fundamental Rights of the European Union), gdzie w art. 29. określa się prawo do petycji które mówi, że „każdy obywatel Unii oraz każda osoba fizyczna i prawna mająca stale zamieszkanie lub zarejestrowana w Państwie Członkowskim mają prawo do petycji do Parlamentu Europejskiego.”⁶⁷

============================

opracował: R. Błażej Kowalski pod przychylnym okiem Prof. Bogusława Banaszaka

——————————————————————————————————